“Panele obywatelskie. Przewodnik po demokracji, która działa“ to kompendium przygotowania i przeprowadzenia konsultacji społecznych, w których mieszkanki i mieszkańcy są włączeni w możliwie w najszerszy sposób.

Proces konsultacyjny musi przebiegać transparentnie w szczególności dla osób, które w nim nie będą mogły uczestniczyć jako paneliści. Wyniki panelu mogą być wiążące dla dalszego rozwoju wypadków wokół tematu poddanego konsultacjom społecznym. Aby na zakończenie proces nie był podważany bardzo ważne jest trzymanie się dobrych standardów.

Standardy organizowania paneli obywatelskich wypracowała Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), a Marcin Gerwin autor “Paneli obywatelskich” opracował przy współpracy z międzynarodowym gronem ekspertów wersję w języku polskim:

1. Losowy dobór uczestników – wszystkie osoby, które wchodzą w skład panelu obywatelskiego, wyłania się w sposób losowy. Zaproszenie do udziału w panelu obywatelskim powinna móc otrzymać, potencjalnie, każda osoba, która jest uprawniona do tego, aby wziąć w nim udział.

2. Reprezentatywność panelu pod względem demograficznym – skład panelu obywatelskiego powinien w możliwie szeroki sposób odzwierciedlać strukturę demograficzną społeczności, której dotyczy temat panelu. W tym celu możliwe jest wykorzystanie zestawu kryteriów demograficznych, takich jak wiek, płeć, dzielnica lub inne. Celem jest stworzenie społeczności w małej skali, która daje odczucie, że jest „taka jak my”. Wielkość panelu powinna być na tyle duża, aby można było uwzględnić dużą różnorodność perspektyw. Dla wszystkich panelistów powinna być zapewniona dieta, której wysokość powinna co najmniej pokrywać koszty udziału w spotkaniach panelu.

3. Niezależny zespół koordynatorów – panel obywatelski prowadzi niezależny zespół koordynatorów, którego rolą jest w szczególności przygotowanie procesu losowania, ułożenie programu oraz zaproszenie ekspertów i facylitatorów. Gdy panel obywatelski jest organizowany na zamówienie samorządu lub parlamentu, istotne jest, aby żadna osoba z zespołu koordynatorów nie była pracownikiem administracji publicznej. Koordynatorzy powinni być bezstronni – nie powinni być nimi, na przykład, czynni politycy lub osoby bezpośrednio zaangażowane w dany temat.

4. Panel obywatelski ma możliwość zapraszania ekspertów – pomimo tego, że program układany jest przez zespół koordynatorów, panel obywatelski może zaprosić dodatkowych ekspertów, których może sam wybrać. Udział ekspertów może mieć formę wystąpienia na żywo, transmisji wideo, nagrania, pisemnej ekspertyzy lub inną.

5. Uwzględnienie możliwie najszerszego, od strony praktycznej, zakresu perspektyw – jeżeli w danej kwestii istnieją różnorodne rozwiązania i perspektywy, idealnie jest, gdy wszystkie są prezentowane w części edukacyjnej panelu (przez zaproszonych ekspertów). Z uwagi na ograniczony czas lub inne uwarunkowania praktyczne, można zastosować metodę łączenia perspektyw. Prezentacje eksperckie mogą mieć formę wystąpienia na żywo, transmisji wideo, nagrania, pisemnej ekspertyzy lub inną.

6. Zaproszenie wszystkich zainteresowanych stron – każda organizacja, grupa nieformalna czy instytucja, której obszar działania dotyczy tematu panelu obywatelskiego, ma prawo do osobistego przedstawienia swojej opinii. Zespół koordynatorów jedynie identyfikuje strony – nie przeprowadza ich selekcji. Z uwagi na ograniczenia czasowe lub dużą liczbę stron, możliwe jest zastosowanie procedury wyłonienia ich przedstawicieli. W takiej sytuacji uwzględnia się różnorodność perspektyw.

7. Deliberacja – rozmowy uczestników, które obejmują uważne słuchanie siebie nawzajem i rozważanie różnych opcji, to kluczowe elementy panelu obywatelskiego. Program panelu powinien obejmować zarówno dyskusje w małych grupach, jak i na forum, zapewniając możliwie największe szanse na to, aby można było się wypowiedzieć, jak również, by zostać usłyszanym. Część deliberacyjna powinna być prowadzona przez wykwalifikowanych facylitatorów.

8. Otwartość – wszyscy członkowie społeczności, której dotyczy temat panelu, powinni mieć możliwość przekazania panelowi obywatelskiemu swojego stanowiska w formie komentarza, propozycji lub sugestii.

9. Wystarczająco dużo czasu na zastanowienie się – zapewnienie wystarczająco dużo czasu na rozważenie kwestii związanych z danym tematem jest niezbędne dla podejmowania przemyślanych decyzji. O ile sprawa nie jest pilna, nie ma potrzeby, aby się śpieszyć. Panel obywatelski powinien mieć możliwość przedłużenia swoich spotkać, zarówno czasu ich trwania, jak i ich liczby, jeżeli tak postanowi (możliwe są tu pewne ograniczenia wynikające z budżetu panelu).

10. Wpływ – od samego początku powinno być jasno określone, co będzie się działo z rekomendacjami panelu. Idealnie jest, gdy rekomendacje, które otrzymały poparcie panelu na odpowiednio wysokim, ustalonym wcześniej poziomie, traktowane są jako wiążące (w zakresie, w jakim jest to zgodne z obowiązującym prawem).

11. Transparentność – wszystkie wystąpienia w części edukacyjnej powinny być transmitowane na żywo i nagrywane. Wszystkie materiały przekazywane panelowi obywatelskiemu powinny być udostępnione na stronie internetowej. Jasne informacje odnośnie tego, jak rekomendacje panelu będą wprowadzane w życie, powinny być dostępne na stronie internetowej i aktualizowane wraz z podejmowanymi działaniami. Raport przedstawiający szczegóły metodologii zastosowanej do organizacji panelu powinien być przedstawiony przez zespół koordynatorów.

12. Promocja – panel obywatelski jest ważnym wydarzeniem w życiu danej społeczności i obywatele powinni być poinformowani, że się on odbywa. Dostępne powinny być dla nich informacje odnośnie tego, jak można się włączyć i jak śledzić jego działalność. Informacja o tym, że będzie organizowany panel obywatelski na dany temat powinna zostać ogłoszona publicznie zanim rozpoczną się jego spotkania.

—
Ilustracja zaczerpnięta została z publikacji OECD.